Lit jest podstawowym środkiem stosowanym w leczeniu zaburzeń nastroju, ale jego stosowanie może wiązać się – jak w przypadku każdego skutecznego leku – z występowaniem objawów niepożądanych. Dlatego edukacja chorego i współpraca przy doborze właściwej dla danej fazy choroby dawki, poprawia skuteczność leczenia i zmniejsza ryzyko wystąpienia objawów niepożądanych.
Do leczenia ostrej manii
W 1973 roku lit został zarejestrowany przez United States Food And Drug Administration (FDA) do leczenia ostrej manii. Dane wskazujące na to, że środek ten jest skuteczny w leczeniu ostrych objawów manii są niepodważalne. W licznych badaniach kontrolowanych, z użyciem podwójnie ślepej próby, przeprowadzonych w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, ustalono, że przy stosowaniu dawek litu w zakresie 900-1200 mg/dobę, skuteczność terapeutyczna tego środka w monoterapii w leczeniu epizodów ostrej manii wynosi 70%-80%, co odpowiada stężeniu litu we krwi wynoszącemu 0,6-1,2 mEq/L.
W rzeczywistości, gdyby kontynuować stosowanie „dawek maniakalnych” po ustąpieniu objawów manii, to u chorych obserwowano by zwiększone ryzyko występowania objawów niepożądanych, zatrucia lub wystąpienia innych powikłań związanych z przyjmowaniem zbyt dużej dawki leku. Przyczyny występowania tej różnicy nie są do końca zrozumiałe. Mania wydaje się być stanem uogólnionego pobudzenia fizjologicznego, czego wynikiem może być zwiększenie przepływu krwi przez nerki, zwiększenie wielkości filtracji w kłębuszkach nerkowych i/ lub zwiększenie absorpcji litu do tkanek pobudliwych. Jakiekolwiek są tego przyczyny, to zwykle dawki litu po ustąpieniu objawów manii należy zmniejszyć.
Do zapobiegania nawrotom ostrych faz choroby afektywnej dwubiegunowej
W 1974 roku, cztery lata po zarejestrowania litu do leczenia ostrej manii, FDA zaaprobowała stosowanie tego środka w leczeniu profilaktycznym zaburzenia afektywnego dwubiegunowego. Kontrowersyjne pozostaje zagadnienie, jaka dawka litu jest skuteczna w zapobieganiu występowania epizodów maniakalnych i depresyjnych w przyszłości. Większość lekarzy klinicystów przy prowadzeniu leczenia profilaktycznego stara się utrzymać poziom litu w zakresie między 0,6 a 1,2mEq/L – w Polsce w praktyce zwykle stosuje się dawki pozwalające na utrzymanie poziomu poniżej 1 mEq/l. Gdy zachodzi potrzeba odstawienia litu z powodów innych, niż ostre objawy zatrucia lub inne działania niepożądane, to – jak wynika z badań klinicznych – należy lek odstawiać bardzo powoli. Stwierdzono, że szybsze odstawienie tego środka wiąże się ze zwiększeniem ryzyka wystąpienia nawrotu.
Działania niepożądane
W materiałach dotyczących litu FDA nakazała umieszczanie ostrzeżenia w czarnej ramce, w którym jest napisane, że stosowanie litu może wiązać się z występowaniem potencjalnie śmiertelnych powikłań. Lit może wykazywać toksyczne działanie na ośrodkowy układ nerwowy (OUN), nerki, tarczycę oraz może działać teratogennie. Wszystkie powyższe powikłania mogą potencjalnie zagrażać życiu. Stosowanie litu może wiązać się również z występowaniem licznych, niezagrażających życiu, niemniej jednak bardzo uciążliwych objawów niepożądanych. Najczęstszymi są drżenie, poliuria (oddawanie nadmiernych ilości moczu), suchość w ustach, nudności, nadmierna sedacja, zaostrzenie zmian trądzikowych i łuszczycowych oraz zaburzenia procesów poznawczych.
Toksyczne działanie litu na OUN wiąże się z największą śmiertelnością. Umiarkowane zatrucie litem objawia się występowaniem niepokoju, drażliwości i nadmiernej sedacji. Przy ciężkim zatruciu mogą występować majaczenie, ataksja, drżenia grubofaliste, napady drgawkowe, a w skrajnych przypadkach śpiączka i zgon.
Monitorowanie stężenia litu
Staranne monitorowanie stężenia litu we krwi może zapobiec wystąpieniu objawów toksyczności litu. Stężenie powinno być oznaczane dwa razy w tygodniu do momentu ustabilizowania się poziomu tego środka w surowicy, a następnie co 6 miesięcy. Stężenie litu we krwi należy oznaczać w 8-12 godzin po przyjęciu poprzedniej dawki, zwykle w godzinach rannych.
Interakcje lekowe
Największą grupą leków, które mogą potencjalnie wchodzić w istotne klinicznie interakcje z litem są leki moczopędne. W przypadku konieczności podawania litu z lekami moczopędnymi zaleca się stosowanie najmniejszej skutecznej dawki tego środka. Niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen i naproksen mogą zwiększyć poziom litu we krwi, co może nasilać objawy niepożądane i ryzyko wystąpienia objawów zatrucia. Pacjentów przyjmujących lit należy poinstruować, żeby stosowali środki z grupy NLPZ sporadycznie albo wcale. Poziom litu przy nagłym odstawieniu kofeiny u pacjentów leczonych litem, a przyjmujących przewlekle znaczne dawki kofeiny, może wzrosnąć o 24%, teoretycznie zwiększając ryzyko wystąpienia objawów zatrucia. Pacjentów leczonych litem, którzy codziennie przyjmują określoną ilość kofeiny należy więc uprzedzić, żeby ani gwałtownie ani nie zwiększali, ani nie zmniejszali stopnia spożywania tej substancji.
Współpraca w leczeniu
Dawkowanie to nie tylko liczba miligramów na dawkę, ale również liczba dawek na dobę (częstotliwość dawkowania). Wiadomo, że częstotliwość dawkowania ma istotny wpływ na współpracę chorych w leczeniu (im większa częstotliwość, tym gorsza współpraca). Standardowo stosowany preparat – węglan litu – powinien być stosowany trzy razy na dobę, aby można było uzyskać stałe, stabilne stężenie w surowicy krwi. Jednak współpraca chorych w leczeniu przy tego typu dawkowaniu jest istotnie mniejsza. Aby poprawić częstość stosowania się chorych do zaleceń, wielu lekarzy zaleca przyjmowanie litu w jednej dawce, nie zważając na jego krótki okres półtrwania. Pozytywną strona takiego postępowania może być poprawa współpracy chorych w leczeniu, ale negatywną stroną jest utrzymywanie się niskiego stałego stężenie litu we krwi z większą częstością występowania objawów niepożądanych podczas szczytowego stężenia leku we krwi w kilka godzin od przyjęcia dawki.
Poza Polską środek ten jest również dostępny pod postacią preparatu o przedłużonym uwalnianiu zawierającym węglan litu, który można stosować raz dziennie.
Na podst. Optimal Dosing of Lithium, Valproic Acid, and Lamotrigine in the Treatment of Mood Disorders , Primary Psychiatry. 2009;16(10):37-42 .
Za zgodą tłumacza dr hab. n. med. Łukasza Święcickiego.
